Chỉ số CPI là gì? Tìm hiểu về cách tính chỉ số giá tiêu dùng CPI

Nếu bạn có thường xuyên theo dõi các bản tin kinh tế, chương trình tin tức hay thời sự thì chắc hẳn chỉ số tiêu dùng CPI là một cái tên khá quen thuộc. Được biết đến là chỉ số quan trọng giúp thể hiện diễn biến của cả một nền kinh tế, chỉ số CPI luôn nhận được rất nhiều sự quan tâm từ thị trường. Vậy ở dưới đây, hãy cùng Investo tìm hiểu cách tính CPI và ý nghĩa của chỉ số CPI là gì nhé!

Chỉ số CPI là gì ?

Chỉ số giá tiêu dùng CPI là gì? - Chỉ số CPI (Consumer Price Index) hay còn được biết đến với cái tên chỉ số giá tiêu dùng. Đây là một chỉ số thể hiện mức tiêu thụ trung bình dành cho giỏ hàng hóa và các dịch vụ khác của một đối tượng khách hàng cụ thể. Về cơ bản, chỉ số CPI chính là chỉ số biểu hiện cho sự thay đổi về giá của các loại sản phẩm, dịch vụ theo thời gian và được tính với đơn vị phần trăm. 

Tại một quốc gia, chỉ số CPI sẽ theo sát giá cả của hàng hóa, dịch vụ đang được người dân mua. Trong đó có bao gồm mức giá thực phẩm, giá sử dụng các phương tiện di chuyển, giá ở các khu vui chơi, giải trí và nhiều hàng hóa khác. Do đó, việc theo dõi CPI sẽ giúp nhà đầu tư có thêm nhiều thông tin về sự biến động sắp tới trong giá cả sinh hoạt.

Chỉ số CPI thường được sử dụng như một chỉ báo kinh tế vĩ mô về lạm phát. Đối với các ngân hàng trung ương, chỉ số CPI cũng là một trong những giá trị quan trọng giúp kiểm tra sự ổn định của thị trường và đánh giá các mức lạm phát, giảm phát của quốc gia.

Chỉ số giá tiêu dùng là gì? Tìm hiểu về ý nghĩa và công thức tính CPI

Cách tính chỉ số CPI

Bên cạnh việc giải đáp chỉ số tiêu dùng là gì và CPI viết tắt của từ gì ở phía trên. Dưới đây chúng tôi cũng có chỉ ra cách tính chỉ số giá tiêu dùng với công thức tính cụ thể:

• Bước 1: Cố định giỏ hàng. Thông qua việc nghiên cứu và khảo sát thị trường các nhà kinh tế học sẽ xác định được giá trị của các loại hàng hóa và dịch vụ tiêu biểu nhất đang được chi trả thường xuyên bởi người dùng.
• Bước 2: Xác định giá cả. Sau khi xác định được những sản phẩm, loại hàng hóa và dịch vụ được tiêu dùng nhiều nhất. Thì, giá trị của mỗi hàng hóa sẽ được thống kê lại trong một thời gian cố định.
• Bước 3: Tính chi phí tổng giỏ hàng/ dịch vụ. Dựa vào bảng thống kê giá để tính tổng số tiền phải chi trả cho một giỏ hàng.
• Bước 4: Tính chỉ số CPI cho từng năm dựa theo công thức. Dưới đây là công thức tính CPI theo năm gốc:

Công thức tính chỉ số giá tiêu dùng CPI

Ví dụ về cách tính CPI của Mỹ, ta có bảng số liệu dưới đây:

Giỏ hàng tiêu dùng Hoa Kỳ		Năm 2021 (Kỳ cơ sở)		Năm 2023 (Kỳ t)
Hàng hóa	Số lượng	Giá	Chi tiêu	Giá	Chi tiêu
Cam Bơ	10 5	$3 $7	$30 $35	$5 $8	$50 $40
Tổng			$65		$90

 

Áp dụng công thức CPI với bảng số liệu trên, ta có chỉ số CPI Mỹ qua các thời kỳ như sau:

Chỉ số CPI của Hoa Kỳ trong năm 2021 và 2023 theo bảng dữ liệu

Các vấn đề khi tính toán chỉ số CPI

Chỉ số CPI không thể phản ánh độ lệch thay thế

Như bạn đã thấy, công thức tính CPI sẽ sử dụng một giỏ hàng cố định để tính toán chỉ số CPI. Do đó, trong trường hợp người tiêu dùng thay đổi xu hướng mua hàng của mình. Chỉ số CPI sẽ không thể phản ánh độ lệch thay thế chính xác nhất.

Cụ thể, khi các sản phẩm đang được liệt kê trong giỏ hàng trở lên phổ biến và tăng giá. Người tiêu dùng sẽ ít chú ý đến sản phẩm tiêu biểu đó và tập trung vào các sản phẩm giá rẻ hơn. Điều này sẽ gây ra một khoản chênh lệch trong giỏ hàng tiêu dùng tiêu biểu, đây chính là độ lệch thay thế.

CPI không thể hiện sự thay đổi của chất lượng hàng hóa

Chỉ số giá tiêu dùng CPI chỉ tập trung vào việc đo lường sự thay đổi về giá của hàng hóa và các dịch vụ trong một khoảng thời gian. Tuy nhiên, nó không có khả năng đo lường sự thay đổi về chất lượng của các sản phẩm và dịch vụ này.

Trong trường hợp, các sản phẩm trong giỏ hàng vẫn giữ cố định mức giá và hạ thấp chất lượng. Việc đánh giá chỉ số CPI sẽ không giúp các nhà kinh tế xác nhận các điều kiện này. Do đó, khi tính CPI chúng ta sẽ phải bỏ qua các điều kiện về sự thay đổi của chất lượng sản phẩm. Điều này sẽ giúp chỉ số CPI được khách quan hơn.

Chỉ số CPI không thể hiện sự xuất hiện của hàng hóa mới

Trên thực tế, thị trường tiêu dùng sẽ luôn được đổi mới và cập nhật rất nhiều sản phẩm và dịch vụ thuộc nhiều ngành hàng khác nhau. Điều này giúp đảm bảo khả năng đáp ứng tối đa cho nhu cầu thị yếu chung của thị trường. 

Tuy nhiên, việc tính toán chỉ số CPI sẽ buộc phải dựa vào một giỏ hàng (Danh sách sản phẩm) cố định. Do đó, trong nhiều trường hợp thị trường xuất hiện sản phẩm mới và sản phẩm này thu hút rất nhiều lượt mua mới từ người tiêu dùng, chỉ số CPI sẽ không cập nhật kịp. 

CPI chỉ là chỉ số đánh giá tương đối của thị trường tiêu dùng - CPI Mỹ

Ý nghĩa của chỉ số CPI

• Chỉ số giá tiêu dùng CPI cung cấp bức tranh toàn cảnh về tình hình kinh tế của một quốc gia. CPI không chỉ đo lường mức độ lạm phát, mà còn thể hiện mức độ hiệu quả của các chính sách kinh tế của Chính phủ. Việc theo dõi và phân tích CPI sẽ giúp cung cấp cái nhìn tổng quan về sự thay đổi của giá cả chung trong nền kinh tế.
• CPI giúp theo dõi sự thay đổi của các chi phí sinh hoạt theo thời gian. Chỉ số CPI được tính toán để thể hiện tình trạng sát với thực tế nhất của các nền kinh tế. Nó giúp các nhà kinh tế theo dõi thị trường tiêu dùng sau ảnh hưởng của các chính sách kinh tế mới. CPI tăng cho thấy mức giá tiêu thụ trung bình đang tăng. Ngược lại, CPI giảm cho thấy mức giá tiêu dùng đang giảm. 
• CPI cung cấp thông tin cần thiết cho Chính phủ, doanh nghiệp và người dân để đưa ra các chiến lược kinh tế đúng đắn. Thông qua việc theo dõi và nắm bắt sự biến đổi của chỉ số CPI, Chính phủ có thể thực hiện các biện pháp điều chỉnh chính sách kinh tế mới để đảm bảo sự ổn định của thị trường. Hạn chế sự lạm phát quá cao, hoặc khủng hoảng kinh tế,...
• CPI có mối liên hệ với sự giảm phát và GDP: Việc theo dõi chỉ số CPI có giúp xác định tỷ lệ lạm phát và đánh giá sức mua của một nền kinh tế. Chẳng hạn, khi CPI tăng, giá tiêu dùng tăng, sức mua thị trường sẽ giảm, người dân sẽ có xu hướng tích lũy các tài sản khác thay vì tiếp tục tiêu dùng.
• CPI là chỉ số cảnh báo lạm phát: Trong một số trường hợp, sự tăng giá của thị trường tiêu dùng được thể hiện qua CPI cũng sẽ được coi là tín hiệu cảnh báo về sự lạm phát.

Chỉ số CPI cung cấp thông tin về thực trạng thị trường tiêu dùng

Chỉ số CPI tác động đến nền kinh tế như thế nào ?

“CPI tăng là tốt hay xấu?” - Chỉ số CPI giảm cho thấy giá trị giỏ hàng hóa cố định, và các dịch vụ tiêu biểu đang bị giảm xuống. Điều này khiến người dân có thêm nhiều tiền mặt để tiêu xài vào các hoạt động chi tiêu cá nhân hơn, các doanh nghiệp có thêm cơ hội kinh doanh và phát triển khi thị trường tiêu dùng đang hoạt động mạnh mẽ. 

Ngược lại, khi chỉ số CPI có tín hiệu tăng lên, nó sẽ cho thấy rằng giá cả của các sản phẩm, dịch vụ tiêu dùng tiêu biểu trên thị trường đều đang tăng. Điều này gây tác động tiêu cực đến đời sống sinh hoạt của người dân. Khi đó, họ sẽ phải chi trả nhiều chi phí hơn cho việc mua sắm thiết yếu trong khi mức thu nhập không được cải thiện.

Một nền kinh tế phát triển sẽ luôn có chỉ số CPI được kiểm soát tốt. Theo một chu kỳ cụ thể, chỉ số CPI sẽ giảm để có thể tăng và tăng để giảm. Điều này được Chính phủ kiểm soát qua các chính sách kinh tế để đảm bảo sự phát triển ổn định của cả nền kinh tế.

Chỉ số CPI có tác động mạnh mẽ đến nền kinh tế theo cả hướng tiêu cực và tích cực

Mối quan hệ giữa CPI và lạm phát

Chỉ số CPI được sử dụng để đo lường và đánh giá tỷ lệ lạm phát tại một quốc gia trong khoảng thời gian nhất định. Theo đó, sự thay đổi của chỉ số CPI qua thời gian có thể giúp chúng ta xác định tỷ lệ lạm phát hiện tại. Đây chính là mối quan hệ giữa CPI và lạm phát.

Chẳng hạn, chỉ số CPI tăng cho thấy mức lạm phát của thị trường cũng đang tăng. Ngược lại, chỉ số CPI giảm cho thấy các tín hiệu giảm phát đang xảy ra. 

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng thường sử dụng CPI như một công cụ để dự đoán giá cả trong tương lai, tính toán các khoản chi phí dành cho hoạt động kinh doanh và tiền lương cho người lao động. Chính phủ sử dụng chỉ số CPI để xác định mức tăng phù hợp cho các quỹ bảo trợ xã hội.

CPI là chỉ số dùng để đo lường và đánh giá tỷ lệ lạm phát

CPI tăng/giảm là tốt hay xấu

Khi tìm hiểu “CPI giảm tốt hay xấu?” hay “Chỉ số CPI cao là tốt hay xấu?”, bạn sẽ nhận thấy rằng, chỉ số CPI chỉ có thể thể hiện những điều vốn đang xảy ra trên thị trường. Nó được tính toán dựa trên tình trạng thực tế của thị trường tiêu dùng. Do đó, việc CPI tăng hay giảm sẽ không có tác động quá tiêu cực hay tích cực đối với các chủ thể ở trong nền kinh tế.

Chẳng hạn, các tin tức thời sự gần đây có thể hiện rằng chỉ số CPI của khu vực đang tăng lên. Điều này có nghĩa là mức giá của các sản phẩm và dịch vụ tiêu dùng trên thị trường vốn đã tăng giá được một khoảng thời gian trước đó. Chỉ số CPI chỉ tổng hợp lại và thể hiện điều này. Tuy nhiên do sự ảnh hưởng từ chỉ số CPI, mà các mức giá tiêu dùng vẫn sẽ có khả năng tăng theo trong thời gian tới

Một số hạn chế của chỉ số CPI

Chỉ số CPI không áp dụng cho tất cả các nhóm dân cư ở mọi khu vực, nó chỉ dựa trên nhu cầu chi tiêu trên một giỏ hàng hóa cố định ở vùng thành thị cụ thể. Do đó, với các khu vực càng rộng lớn, giá trị CPI được đưa ra sẽ sai số càng lớn.

Điều này được thể hiện rõ nhất khi đánh giá chỉ số CPI của cả một đất nước. Bạn sẽ nhận thấy chỉ số CPI sẽ không biểu thị đúng về giá hàng hóa tại một số vùng nông thôn và khu vực miền núi. Bởi, nhu cầu mỗi vùng miền, khu vực dân cư hoàn toàn khác nhau. Do đó, chỉ số CPI sẽ chỉ có khả năng đưa ra các con số đánh giá chung và khách quan nhất.

Bên cạnh đó, sự tăng và giảm giá cả đều bị tác động mạnh mẽ bởi nhiều yếu tố từ môi trường xung quanh, nhưng CPI lại không đề cập đến vấn đề này. Ví dụ như khi thiên tai hoặc dịch bệnh diễn ra, một số mặt hàng nhu yếu phẩm trở nên rất hiếm hoi. Khi đó, nguồn cung không đáp ứng thể đáp ứng nhu cầu của thị trường khiến giá thành buộc phải tăng lên và thay đổi liên tục.

Chỉ số giá tiêu dùng tăng nói lên điều gì?

Kết luận

Như bạn đã thấy, chỉ số CPI là một chỉ số quan trọng giúp đánh giá tình trạng kinh tế của các khu vực. Chỉ số này có liên quan trực tiếp tới nhiều vấn đề của nền kinh tế, đặc biệt là tình trạng lạm phát, giảm phát. Với những giải đáp về “Chỉ số CPI là gì? Giá cả là gì? CPI tăng thì sao và CPI giảm thì sao?” ở phía trên, Investo mong rằng bạn đọc sẽ có thể tận dụng chỉ số này để đánh giá và phân tích thị trường tốt hơn.

Phương Sơn